Contemporary Istanbul art fair 2013
Guardians of Time by Manfred Kielnhofer page 41-45
Toplumsal Sanat ve Güncel Dinamikleri
İstanbul bir Laboratuvar mı?
Hasan Bülent Kahraman
Social Art and
Its Contemporary Dynamics
Is Istanbul a Laboratory?
Hasan Bülent Kahraman
The transition from the twentieth to twenty-first century did not only refer
to a temporal continuity and it wasn’t happening by nature. Continuity
of time was going to bring us to the twenty-first century anyway. On the
other hand, the twenty-first century was also bringing us to the concept
of “millennium,” which had an importance in Western metaphysics.
Since human relationships are based on transforming nature on a cultural
platform through intellectual effort, and humanity struggles to overcome
and restrain the nature on these levels, the twentieth century gives way to
the twenty-first century on the verge to a profound intellectual break.
During the transition to the twenty-first century, the most important issue
was the great criticism against the idea of modernity and the grand split
it undergoes. During the twentieth century, using different methods, all
nations agreed on the notion of modernization that was in some sense
developed as the homogenization of humanity and can be summarized
as installing Western metaphysics into ‘outsider’ societies but the result
was the same: a systematic formation that prioritizes and is led by the
government. This transformation would be based on two big pillars:
refusal of the past, along with the complete cultural baggage if necessary,
and the reconstruction of the subjects, the human beings towards the
guidance of the government.
This method, which can be described as the abolition of the subject,
made it natural for the great totalitarian regimes to appear. The twentieth
century means millions of people abolished by those regimes.
During the evolution towards the twenty-first century, the first
protestations were against the hegemony of the radical rationality
that had built this system. Because, post-Weber bureaucracy with a
government and organon was the concentration point of rationality. In
the end, the Cartesian radical rationality was the imprisonment of human
consciousness in the human consciousness itself. With this appreciation,
science as a tool to control nature had turned into a superior category
that left no space for the subjectivity of the individual.
The re-emergence of the subject, and its desire to bring forward the sum
of values hidden inside it is a problem of identity. Of course, politics of
memory and space can be added to that. The Proust-esque memory as
‘remembering today’ and the coincidences and spontaneities that makes
it work was replaced by a remembering policy that offered multiple
choices and multiple consciousnesses. A Bergsonian integrity of time
was no longer needed either.
Within this new appreciation, subjects were the individuals who would
build their own existence with their own willpower.
Such an assent did not only drive back the notion of state, but it also
brought forward the notion of publicum, the sense of community. This
innovation begins with the replacement of the notion of society with
societies. We can also call these communities. Once the communities
emerged, spatial politics changed firstly. The vertical depth of the space
that contained the homogeneous and uniform humans now was going
to be replaced with a horizontal span that meant varieties living together.
These varieties living together in a narrow area without conflicting but
“rubbing” to each other created the new forms of social space.
On the other hand the space the communities have been created is now
only topological, it’s not a notion that directly belongs to the “ground.”
The twenty-first century has unexpectedly found itself in an almost scary
virtuality with the innovations electronic media has created. The “crowd”
Plato heavily criticized in the context of “theatricality” in his last dialogue
Nomo, is not only in the amphitheatre or agora anymore. It is everywhere.
Furthermore, what’s produced now is not “common thoughts” anymore;
it is the “uncommon” thoughts.
What does art represent in this structure?
The answer is hidden in two points. First, this stadium is a matter
of democracy. A pluralist democracy that is based on varieties and
nourished by interaction is not a utopia but a reality for the twenty-first
century. Secondly, if we can talk about this kind of democracy, then the
relationship between art and community will also turn into another phase.
The new phase of the relationship between art and community makes
the visibility of art inevitable. As a form of production that is pluralist
and based on varieties, art is the reference point of this new sense
of community. This new sense of community cannot evolve naturally
by itself. It needs to important devices to align and direct. Intellectual
production and its alignments and directions are the constative powers of
artistic expression. The new democracy has to be inspired by democratic
theory and though on every step. Similarly the dynamic and constantly
changing texture of art is necessary for the formation of an astatic
democratic platform. This pursuit emerging within the new urban texture
is a matter in itself.
The new global capital is building new cities. This is a new urban texture
that allows the inner movement and liquidity of the capital. The most
important aspect of the new city is that it is gentrified. This is not a choice
but a need in terms of the new capital, because the new city is also the
realization of a certain aesthetic visuality.
Performing gentrification through new artistic institutions is a wise choice.
The income produced by new museums, art spaces and galleries is a
planned and systematic application. This means that art creates a new
policy of circulation on the grounds of the city. This art that meets the
expectations of upper classes still has its own critical, social identity.
More importantly, art should interrelate with large communities. That
kind of art will have the real critical power. That kind of art is a field of
resistance itself. With this aspect, it is sure that the relationship between
art and community will appear as opposition and resistance. A “real”
democracy is only real as long as it gives the opportunity to oppose
and resist. This is why the relationship between art and community is a
necessity and expectation today, more than ever.
Having the characteristics of a metropolis in any aspect, Istanbul
is an important laboratory in this sense. The capital it attracts, the
transformation it undergoes, and finally the artistic activity and production
articulated to these turns Istanbul into a new focal point that needs to
be observed in a new way. It is sure that we are witnessing a phase that
the relations between capital and politics are turning into the relations
between capital and art. But the real question is, within the gentrification
it undergoes, how much place Istanbul will give to artistic discourse. Will
this art form a platform of resistance in the social grounds that remains
from the transformation areas with a global architectural language; or
will those “new” areas actually open a door for the pluralist, variable,
provocative art?
A city, which has never been close to the language of social art in any
way, even today, is going to determine its character as much as it
answers these questions while it globalizes.
http://icemagazine.contemporaryistanbul.com/files/document/ice-10-arsiv-k_69470.pdf http://contemporaryistanbul.com http://kundtundhandel.com http://licht-christoph.at http://kielnhofer.com Toplumsal Sanat ve Güncel Dinamikleri
İstanbul bir Laboratuvar mı?
Hasan Bülent Kahraman
20. yüzyıldan 21. yüzyıla geçiş sadece zamansal bir sürekliliğe işaret
etmiyor ve bir doğallıkla gerçekleşmiyordu. Zamanın kendi sürekliliği doğal
olarak bizi 21. yüzyıla taşıyacaktı. Kaldı ki, 21. yüzyıl aynı zamanda Batı
metafiziğinde çok önemli bir yeri olan “bin yıl” kavramına da açılıyordu.
İnsan ilişkileri doğallığın kültürel bir platformda ve zihinsel çabalarla
dönüştürülmesine dayandığından ve bütün insanlık çabası o doğallığı bu
düzlemlerde aşmak, hatta dizginlemek olduğundan 20. yüzyıl yerini 21.
yüzyıla çok derin bir düşünsel kırılmanın eşiğinde bıraktı.
21. yüzyıla girilirken en önemli olgu modernite düşüncesinin aldığı
büyük eleştiri ve yaşadığı büyük parçalanmaydı. Bir manada insanlığı
homojenleştirme olarak geliştirilmiş ve Batı metafiziğinin “dışarıdaki”
toplumlara yerleştirilmesi olarak özetlenebilecek bu modernleşme
anlayışını, her ulus 20. yüzyıl boyunca belki farklı yöntemlerle kabul etti
ama sonuç aynıydı: devlet öncelikli ve devlet önderliğinde sistematik bir
dönüşüm. Bu dönüşüm iki büyük taşıyıcı üstüne oturacaktı: geçmişin,
gerekirse bütün kültürel bagajla birlikte reddi ve öznenin yani insan tekinin
devletin güdümü doğrultusunda yeniden kurgulanması.
Öznenin ortadan kaldırılması olarak da adlandırılabilecek bu metot
büyük totaliter rejimlerin çıkmasını doğallaştırıyordu. 20. yüzyıl o rejimler
tarafından ortadan kaldırılmış milyonlarca insan demektir.
21. yüzyıla evrilirken ilk itiraz bu sistematiği kuran radikal rasyonalitenin
hegemonyasına yönelikti. Çünkü, Weber sonrasında devlet ve organon’u
olan bürokrasi rasyonalitenin temerküz noktasıydı. Descartesçı radikal
rasyonalite son kertede insan bilincinin, gene insan bilincine tutsak
edilmesiydi. Doğayı kontrol aracı olarak öne çıkan bilim bu anlayışta
bireyin öznelliğine yer bırakmayan bir üst kategoriye dönüşmüştü.
Öznenin yeniden ortaya çıkması ve kendisinde saklı olan değerler
bütününü öne almak istemesi bir kimlik problemidir. Buna elbette hafıza
ve mekan politikaları eklenebilir. “Bugünde hatırlamak” olan Proustgil
hafıza ve onun işlemesine olanak sağlayan tesadüfler, kendiliğindenlikler,
yeni anlayışta çok seçmeci ve çok bilinçli bir anımsama politikasıyla terk
ediliyordu. Artık Bergsoncu bir zaman bütünlüğüne de gerek yoktu.
Özne kendi varlığını kendi iradesiyle kuracak kişiydi yeni algı içinde.
Böyle bir kabul sadece devlet kavramının hızla geri itilmesine yol açmakla
kalmadı. Publicum yani toplumsallık (Türkçedeki yanlış çevirisiyle
‘kamusallık’) olgusunu da yeniden öne itti. Bu yenilenme daha önceki
anlayışta tek olan toplum/kamu kavramının yerini toplumlar kavramına
bırakmasıyla başlar. toplumlar dediğimiz şeye topluluklar (communities)
demek de mümkündür. Topluluklar bir kere ortaya çıktı mı ilk elde mekan
politikaları değişecekti. Mekanın homojen ve üniform insanı barındıran
dikey derinliği şimdi yerini farklılıkların bir arada bulunması anlamına gelen
bir yatay genişliğe bırakacaktı. Dar bir alanda birbiriyle çatışmayan ama
birbiriyle “sürtünen”, öylelikle de etkileşen farklılıkların bir arada bulunması
toplumsal alanın yeni formlarını meydana getiriyor şimdi.
Buna mukabil toplumsalın oluştuğu mekan artık sadece topolojik,
doğrudan doğruya “yere”/zemine ait bir olgu değil. 21. yüzyıl hiç
beklemediği bir şekilde kendisini elektronik medyanın sağladığı yeniliklerle
birlikte neredeyse ürküntü veren bir sanallık içinde buldu. Plato’nun
“tiyatrosallık” bağlamında, son diyaloğu Nomo’ide şiddetle eleştirdiği
“güruh” şimdi sadece amfitiyatroda veya agora’da değil. Her yerde.
Sadece tiyatroya gidenler arasında değil iletişim ve ortak düşünce
oluşturma yetisi. Her yerde. Üstelik üretilen artık “ortak düşünce” değil
“ortak olmayan” düşüncelerdir.
Böyle bir yapı içinde sanat ne ifade eder?
Sorunun cevabı iki noktada gizli. Birincisi, bu stadium demokrasiyle
ilgili bir meseledir. Çoğulcu, farklılıklara dayalı, karşılıklı etkileşimlerden
beslenen bir demokrasi 21. yüzyılın ütopyası değil realitesidir. İkincisi,
eğer böyle bir demokratik durumdan söz açılabiliyorsa, o takdirde, sanat-
toplumsallık ilişkisi de yeni bir evreye geçecektir.
Sanat-toplumsallık ilişkisinin yeni evresi sanatın görünürlüğünü
kaçınılmazlaştırıyor. Kendisi çoğulcu, kendi içinde farklılığa dayalı bir
üretim olan sanat, bu özellikleriyle, yeni toplumsallığın nirengi noktasıdır.
Yeni toplumsallık kendi kendine, doğal bir şekilde gelişemez. İki önemli
hiza ve istikamet aracına ihtiyaç duyar. Zihinsel üretim ve ona bağlı
düzeltmeler, yol göstermelerle sanatsal ifadenin saptayıcı gücü. Yani, yeni
demokrasi her aşamada demokratik kuram ve düşünceden bazı esinler
almak zorundadır. Aynı şekilde sanatın dinamik ve sürekli değişen dokusu
statik olmayan bir demokratik platformun oluşması bakımından zaruridir.
Böyle bir arayışın yeni kentsel doku içinde can bulması başlı başına bir
konu olacaktır.
Yeni ve küresel sermaye yeni kentler inşa ediyor. Sermayenin iç hareketini
sağlayacak, akışkanlığını sürekli kılacak bir yeni kentsel dokudur bu.
Yeni kentin en önemli özelliği mutenalaşmasıdır. Bu bir tercih değil yeni
sermaye bakımından ihtiyaçtır. Çünkü, yeni kent aynı zamanda belli bir
estetik görselliğin realizasyonudur.
Mutenalaşmanın yeni sanatsal kurumlar üstünden yapılması akıllıca bir
iştir. Yeni müzelerin, yeni sanat kurumlarının, galerilerin meydana getirdiği
alanların ürettiği rant planlı ve sistematik bir uygulamadır. Bu sanatın
kentsel zeminde yeni bir dolaşım politikası yaratmasına tekabül ediyor.
Daha üst sınıfların ve daha güçlü sermaye kesiminin beklentilerine yanıt
veren bu sanat her şeye rağmen kendisine ait bir eleştirel, toplumsal
kimliğe sahiptir.
Ama ondan daha önemlisi sanatın geniş toplumsallıklarla ilişki kurmasıdır.
Asıl eleştirel güç o sanattın elinde olacaktır. Bu özelliği taşıyan sanatın
kendisi bir direniş alanıdır. Böylesi bir özelliğiyle sanat ve toplumsallık
ilişkisinin muhalefet ve direniş olarak belireceği muhakkak. “Gerçek” bir
demokrasi de muhalefet ve direniş olanağı sağladığı ölçüde hakikattir.
Bu bakımdan sanatın toplumsallıkla/kamusallıkla ilişkisi bugün her
zamankinden daha ziyade bir ihtiyaç, bir zaruret ve bir beklentidir.
Yeni metropol özelliklerini her bakımdan taşıyan İstanbul bu açıdan
önemli bir laboratuvar bugün. Bir yandan çektiği sermaye, diğer yandan
yaşadığı dönüşüm, nihayet bunlarla eklemlenmiş sanatsal etkinlik ve
üretim İstanbul’u ayrı bir gözle bakılması gereken bir odağa dönüştürüyor.
Sermaye siyaset ilişkilerinin şimdi sermaye-sanat ilişkilerine dönüştüğü
bir evreye tanıklık ettiğimiz muhakkak. Ama asıl soru yaşadığı soylulaşma
içinde İstanbul’un kentsel mekan olarak ne ölçüde sanatsal söyleme
yer vereceğidir. Küresel bir mimarlık dilinin öne çıktığı büyük dönüşüm
alanlarından arta kalan toplumsal zeminde mi bu sanat bir direniş
platformu oluşturacaktır; yoksa bizatihi o “yeni” mekanlar da çoğulcu,
değişken, tahrik eden bir sanata kapı aralayacak mıdır?
Hiçbir biçimde, bugün dahi, toplumsal sanat diline ve gerçeğine yakın
durmamış, onu tanımamış bir kent, küreselleşirken bu soruları cevapladığı
oranda karakterini tayin edecektir.
